Nowotwory, choroby mózgu czy układu sercowo-naczyniowego to najpoważniejsze wyzwania, z którymi mierzy się współczesna medycyna. Te choroby cywilizacyjne nie zniknęły w czasie pandemii COVID-19, nie mają też lockdownu, wciąż stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia milionów ludzi na świecie. Do znalezienia sposobów na skuteczniejszą diagnostykę i leczenie chorób cywilizacyjnych przybliżają się naukowcy z kilku wyspecjalizowanych ośrodków badawczych w Polsce – Międzynarodowych Agend Badawczych.
Międzynarodowe Agendy Badawcze to renomowane ośrodki, w których pracują znakomici naukowcy z Polski i z zagranicy, prowadzący badania na najwyższym, światowym poziomie. Zostały one utworzone dzięki grantom Fundacji na rzecz Nauki Polskiej ze środków Funduszy Europejskich z Programu Inteligentny Rozwój.
Mutacje przyczyną chorób
Jednym z bardzo wielu parametrów uwzględnianych przez naukowców w trakcie ich prac, są odmienności genetyczne pomiędzy poszczególnymi osobami oraz mutacje powstające w genach.Szczegółowymi badaniami nad mutacjami jako źródłem chorób cywilizacyjnych, w szczególności nowotworów oraz choroby Alzheimera, zajmują się naukowcy pracujący w innym ośrodku MAB – Laboratorium Medycyny 3P (ang. Preventive, Personalized, Precision), działającym przy Gdańskim Uniwersytecie Medycznym.
"Niektóre mutacje dziedziczymy po przodkach, inne powstają w ciągu życia człowieka np. wskutek promieniowania UV, palenia tytoniu, zanieczyszczenia środowiska, złej diety lub są po prostu efektem starzeniem się komórek. Naszym celem są właśnie te anomalie genetyczne, które nabywa się w ciągu życia. Mutacje te często stają się czynnikami ryzyka wielu różnych chorób, w tym chorób nowotworowych. Naszym priorytetem jest identyfikacja i scharakteryzowanie mutacji odpowiedzialnych za rozwój raka piersi u kobiet, raka prostaty u mężczyzn oraz raka okrężnicy, pęcherza, nerki i trzustki u obu płci, a także za powstawanie choroby Alzheimera. Następnie będziemy chcieli wykorzystać tę wiedzę do wczesnej diagnostyki, zanim jeszcze pojawią się pierwsze oznaki choroby. W przypadku pacjentów onkologicznych, w ogromnej większości przypadków wczesna diagnoza decyduje o szansach na wyleczenie, a zatem nasze badania mogą mieć duży wpływ na zmniejszenie śmiertelności wśród tych chorych. Jeśli chodzi o chorobę Alzheimera, to wyniki, które już uzyskaliśmy, pozwolą na lepsze poznanie wczesnych etapów rozwoju tej choroby, co w przyszłości również powinno przełożyć się na skuteczniejsze leczenie i profilaktykę" ‒ wyjaśnia prof. Arkadiusz Piotrowski, współtwórca Laboratorium Medycyny 3P.
Dużym sukcesem było opublikowanie w 2019 r., w jednym z najbardziej prestiżowych czasopism naukowych ‒ Nature ‒ wyników badań, uzyskanych przez badaczy z Laboratorium Medycyny 3P, we współpracy m.in. z Uniwersytetem w Uppsali. Naukowcy zidentyfikowali dużą grupę genów związanych utratą chromosomu Y w komórkach krwi mężczyzn. Geny te są zaangażowane w niestabilność genomu, a tym samym wpływają na podatność na raka, i mogą być współodpowiedzialne za przedwczesną umieralność mężczyzn w porównaniu z kobietami.
W celu rozpoczęcia badań nad wpływem mutacji powstających w ciągu życia na rozwój raka i choroby Alzheimera, w pierwszym roku działalności naukowcy stanęli przed wyzwaniem zgromadzenia dużej liczby wysokiej jakości próbek klinicznych, pochodzących od pacjentów. Zbieranie materiału rozpoczęto w 2019 r. w pięciu szpitalach partnerskich: z Gdańska, Bydgoszczy, Krakowa i Kościerzyny. Proces pozyskiwania materiału biologicznego został w dużej mierze zautomatyzowany, poprzez zapewnienie infrastruktury aparaturowej oraz systemu informatycznego przeznaczonego do biobankowania rozproszonego w kilku jednostkach. Rozwój i rozbudowa systemu IT okazały się sukcesem samym w sobie, bo dzięki współpracy z firmą Bioenit, udało się go skomercjalizować. Dotychczas zebrano ponad 20 tys. próbek krwi, osocza, skóry, guza oraz tkanki zdrowej, a w niedługim czasie kolekcja ta ma szansę stać się jedną z największych kolekcji onkologicznych w Polsce.
Laboratorium Medycyny 3P zostało wsparte przez Fundusze Europejskie w wysokości 24 mln zł.
***
Wyżej opisany ośrodek powstał w ramach programu Międzynarodowe Agendy Badawcze (MAB), który został uruchomiony w Polsce pod koniec 2015 r. z łącznym budżetem w wysokości ponad 530 mln zł pochodzącym z Funduszy Europejskich z Programu Inteligentny Rozwój. W ramach programu MAB Fundacja na rzecz Nauki Polskiej zorganizowała konkursy i przekazała środki na utworzenie 14 ośrodków badawczych w Polsce. Są one na różnym etapie rozwoju, ale większość z nich już osiągnęła międzynarodowy sukces i renomę.