Pomoc dostępna jest bez kolejek, bez skierowań i już w 72 godziny od zgłoszenia. Brzmi niewiarygodnie? A jednak! Tak funkcjonują Środowiskowe Centra Zdrowia Psychicznego. Placówki powstają dzięki Funduszom Europejskim i budżetowi państwa. Wprowadzają całkowicie nowe standardy. Wyznaczają też kierunek zmian organizacji służby zdrowia w tej dziedzinie. Wiadomo przecież, że w każdej chorobie im szybciej zadziałasz, tym większa szansa na lepsze efekty.
Pierwsze Centrum powstało na warszawskich Bielanach w 2018 roku dzięki wsparciu z Programu Wiedza Edukacja Rozwój. To tutaj zespół Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego postanowił przetestować w praktyce innowacyjne podejście do rozwiązywania problemów psychicznych dzieci i młodzieży. Bazuje ono na leczeniu w domu, w rodzinie, z zaangażowaniem szkoły i najbliższego otoczenia. Efekty projektu przerosły najśmielsze oczekiwania zarówno pod kątem zainteresowania, jak i skuteczności. Dzięki dostępności Centrum, dzieci z epizodami depresyjnymi unikały leczenia szpitalnego. Dostawały się pod opiekę, zanim problem się zaostrzył. To znacznie skróciło proces leczenia. Dlatego, przy wsparciu pieniędzy z programu Wiedza Edukacja Rozwój (POWER), tego rodzaju placówki powstają w całej Polsce.
Rodzicu, reaguj!
Wiele zaburzeń psychicznych pojawia się̨ już w okresie dojrzewania, a nawet w dzieciństwie. Z najnowszego badania kondycji psychicznej polskich uczniów[1] wyłania się smutny obraz. Dzieci i młodzież mają niskie poczucie własnej wartości i źle odnajdują się w relacjach z rówieśnikami. Według szacunków, 2% osób między 6 a 12 rokiem życia doświadczy co najmniej jednego epizodu depresyjnego. Po okresie dojrzewania ryzyko depresji wzrasta i osiąga ok. 20% u 18-latków[2].
Te dane nie są po to, aby straszyć. Mają zwiększyć naszą czujność. My, rodzice, najlepiej znamy swoje dzieci. Wiemy, jak zachowują się na co dzień, co lubią, a czego nie. Dlatego jesteśmy w stanie wyłapać niepokojące sygnały. Mogą to być zmiany w wyglądzie, zachowaniu czy sposobie komunikacji. Pamiętajmy jednak, że zły dzień zdarza się każdemu. Czerwona lampka powinna się zapalić, gdy objawy utrzymują się przez co najmniej dwa tygodnie. Poniżej uproszczona lista symptomów. Pełną znajdziesz tutaj (PDF).
Poszukaj dodatkowego wsparcia, jeśli obserwujesz u dziecka
- spadek lub zmienność nastroju, np. apatię, drażliwość, impulsywność, brak przyjemności z działań, które wcześniej ją sprawiały;
- obniżenie poziomu aktywności, np. brak energii do działania, zaniedbywanie własnego wyglądu, wycofanie w relacjach z rodziną i rówieśnikami;
- objawy psychosomatyczne, np. brak apetytu lub nadmierne objadanie się, problemy ze snem, trudne do wyjaśnienia bóle brzucha lub głowy.
Pamiętaj także, że osoby w kryzysie potrafią świetnie się maskować. Dlatego istotne są wszystkie zauważalne zmiany. Dziecko, które do tej pory było ciche i spokojne, nagle zaczyna sprawiać kłopoty? Ktoś zwykle ubierał się na kolorowo, a teraz nie wychodzi z czarnych ciuchów? Bądź czujny! To może oznaczać, że Twoja pociecha potrzebuje pomocy. Nie zwlekaj z interwencją!
W domu najlepiej
Centrum środowiskowe to rozbudowana poradnia zdrowia psychicznego, która działa lokalnie. Oferuje kompleksowe wsparcie, zarówno medyczne, jak i społeczne, blisko miejsca zamieszkania. W zespole pracują psychologowie, psychoterapeuci o różnych specjalnościach, psychiatrzy i pielęgniarki. Pomoc uzyskuje nie tylko dziecko, ale także jego rodzina. Nowatorskim rozwiązaniem są usługi w domach podopiecznych. Najczęściej tak właśnie wygląda pierwsza wizyta. Najpierw półtoragodzinne spotkanie z całą rodziną. Potem 50 minut z dzieckiem.
"W domu jest się na swoim terenie. Dzieci czują się dużo swobodniej i chętniej rozmawiają o tym, co jest ich kłopotem" – mówi dr Kamila Lenkiewicz, dyrektor ds. psychoterapeutycznych w ŚCZP Warszawa-Bielany[4].
Zespoły terapeutyczne pracują w oparciu o formułę Otwartego Dialogu. Dla każdego pacjenta powstaje Indywidualny Plan Zdrowienia. Terapeuta omawia go wspólnie z dzieckiem i rodzicami, aby wszyscy wiedzieli, co się dzieje i mieli wpływ na sytuację. Każdy członek rodziny ma głos. Może powiedzieć, czego oczekuje, czego się boi, jakie ma przekonania. Wzajemny szacunek i otwarta komunikacja dają dziecku poczucie bezpieczeństwa. To zwiększa szansę na powodzenie i trwałe efekty terapii.
Centra koordynują też działania różnych służb publicznych. Są w kontakcie z ośrodkami pomocy społecznej i poradniami pedagogiczno-psychologicznymi. Współpracują z lekarzami pierwszego kontaktu oraz szkołą.
Szybko i skutecznie
Ogromną zaletą tych placówek jest szybkość działania. Osoba, która zgłosi się do poradni, trafia do odpowiedniego specjalisty w ciągu 72 godzin. W zależności od potrzeby może to być lekarz, pielęgniarka, psycholog. Ważne, aby zdążyć z pomocą zanim kryzys się zaostrzy. Szybka diagnoza i natychmiastowe rozpoczęcie procesu zdrowienia ograniczają liczbę hospitalizacji. Bliskość domu, łatwość kontaktu ze środowiskiem młodego człowieka i dostępność różnych specjalistów w jednym miejscu skracają ścieżkę diagnostyczną. Podnoszą też komfort pacjenta.
Wnioski z działalności Centrów, sfinansowanych z Funduszy Europejskich i budżetu państwa, stały się podstawą reformy leczenia problemów psychicznych dzieci i młodzieży. Jest nadzieja, że w przyszłości na mapie Polski pojawi się wiele takich poradni i pomogą one potrzebującym młodym ludziom.
Przypisy:
[1] Za „Rozmawiaj z klasą” Fundacja Szkoła z klasą 2021
[2] Za Danuta Wieczorkiewicz „Depresja. Informacje dla rodziców i opiekunów”, wyd. Fundacja Zobacz… JESTEM
[3] Na podstawie: „Informacje dla rodziców, opiekunów, nauczycieli oraz wychowawców młodzieży szkolnej”
[4] Wywiad w Polskim Radiu, Jedynka z dn. 20.05.2019