Wałbrzych

Jak mądrze przekształcać miasto? – doświadczenia z wałbrzyskiego projektu pilotażowego

W przeszłości ponad 140-tysięczny Wałbrzych był jednym z najważniejszych ośrodków górniczo-przemysłowych Dolnego Śląska. Po 1990 roku w wyniku przemian rozpoczęto likwidację kopalń i przemysłu z nim związanego. Wałbrzych oprócz miejsc pracy w branży węglowej utracił także wiele znaczących funkcji i mieszkańców. Trudny okres restrukturyzacji wymaga ciągłego poszukiwania nowych kierunków rozwoju. Jednym z nich jest rozwój turystyki w oparciu o unikatowe zabytki m.in. Zamek Książ oraz walory przyrodnicze. I pomimo, że wizerunek Wałbrzycha przez ostatnie lata znacznie się zmienił to nadal są obszary wymagające szczególnego wsparcia.

Gmina Wałbrzych jako jedna z pierwszych w kraju posiada uchwalony w oparciu o ustawę o rewitalizacji „Gminny Program Rewitalizacji Miasta Wałbrzycha na lata 2016-2025”. Obszar rewitalizacji w Wałbrzychu obejmuje sześć podobszarów: Biały Kamień, Stary Zdrój, Śródmieście, Sobięcin, Nowe Miasto i Podgórze, które zamieszkuje niemal 30% mieszkańców Wałbrzycha. Przemysłowy rodowód najstarszych XIX-wiecznych dzielnic Wałbrzycha spowodował silne przemieszanie stref mieszkaniowych i przemysłowych. Specyfika obszaru rewitalizacji Wałbrzycha wynika także z nieregularnego i rozległego układu urbanistycznego, który jest wynikiem zarówno górzystego ukształtowania terenu, jak i tego, że większość obecnych dzielnic miasta wyrosła z miejscowości rozciągniętych wzdłuż siedmiu dolin. Rodowód terenów zurbanizowanych powoduje, że na przeważającej części obszaru miasta obecne dzielnice posiadają dobrze wykształcone struktury centrotwórcze.

Biorąc pod uwagę uwarunkowania wynikające z gminnego programu rewitalizacji, w ramach projektu pilotażowego „Finansowe i planistyczne narzędzia w programowaniu i wdrażaniu Gminnego Programu Rewitalizacji Miasta Wałbrzycha” miasto jako cel określiło zintegrowanie polityki planistycznej miasta z działaniami rewitalizacyjnymi, ze szczególnym uwzględnieniem obszaru mieszkalnictwa. W Wałbrzychu, w którym występuje znaczna degradacja tkanki mieszkaniowej oraz liczne pustostany niezbędne jest wypracowanie skutecznej polityki takiego zagospodarowania i przekształcenia miasta, które sprzyjać będzie tworzeniu miasta atrakcyjnego do życia. Oprócz roli planisty, regulatora, czy źródła terenów pod inwestycję – miasto pełni także rolę inwestora, a duża skala potrzeb wymaga znacznych nakładów finansowych, których miastom brakuje. Wałbrzych może być wskazywany jako przykład miasta aktywnie poszukującego środków finansowych do realizacji niezbędnych działań i projektów. Jednocześnie oprócz realizacji dużych projektów infrastrukturalnych, miasto wspiera społeczności lokalne, które mają korzystać z oferty miejskiej.

Rynek w Wałbrzychu

Kształtowanie przestrzeni miejskiej

Każde miasto zmienia się nieustannie, każda inwestycja lub jej zaniechanie wpływa nie tylko na wygląd miasta, ale także na sposób jego funkcjonowania. W Wałbrzychu upadek przemysłu węglowego, przy jednoczesnym wykreowaniu nowych przestrzeni produkcyjnych, proces rozbiórek na obszarze rewitalizacji wymuszony złym stanem technicznym budynków mieszkalnych, w powiązaniu z głównymi inwestycjami drogowymi realizowanymi w latach 2010-2015, spowodowały trwałe zmiany w strukturze urbanistycznej miasta. Zadaniem, któremu musi sprostać nowa polityka przestrzenna Wałbrzycha, jest planowanie miasta pokopalnianego, pozostającego w procesie kurczenia się, które musi zwiększyć swoją jakość zamieszkania i atrakcyjność mieszkaniową. Celem pilotażu w zakresie planowania przestrzennego jest wskazanie, jak można skutecznie zintegrować je z procesem rewitalizacji.

Działania skoncentrowały się zatem na wypracowaniu głównych oraz pomocniczych dokumentów planistycznych służących poprawie przestrzeni miejskiej i zachowaniu krajobrazu kulturowego.

Makieta do pracy z mieszkańcami

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy jest obok strategii rozwoju gminy głównym dokumentem kształtowania jej polityki przestrzennej. Na moment rozpoczęcia pilotażu wałbrzyskie studium nie odzwierciedlało aktualnych uwarunkowań rozwoju Wałbrzycha. Próbę zdiagnozowania i wskazania kierunków rozwoju głównych obszarów problemowych podjęto w ramach opracowania „Gminnego Programu Rewitalizacji Miasta Wałbrzychana lata 2016-2025”. Ponieważ podobszary rewitalizacji nie funkcjonują jako jednostki wyjęte z ogólnej struktury miasta, GPR stał się jednocześnie przyczynkiem do całościowej przebudowy polityki przestrzennej Wałbrzycha, określenia potrzeb i możliwości rozwojowych całego miasta.  

Miastu zależy na prowadzeniu świadomej polityki przestrzennej ukierunkowanej na poprawę jakości i standardu życia mieszkańców, prowadzeniu skutecznych procesów rewitalizacyjnych, przekształcaniu struktur zdegradowanych, tak aby móc ponownie wykorzystać istniejący potencjał miejsca i jego zagospodarowanie. Nie bez znaczenia dla dalszego rozwoju miasta jest również wykorzystanie potencjału kulturowego i historycznego, które stanowią istotne elementy w budowaniu tożsamości kulturowej i identyfikowaniu się społeczeństwa Wałbrzycha ze swoim miastem. Nowe „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałbrzycha” przyjęte zostało Uchwałą Nr XII/107/19 Rady Miejskiej Wałbrzycha z dnia 27 czerwca 2019 r.

Przygotowanie nowego studium gminy stało się doskonałą okazją do aktualizacji i przygotowania innych opracowań służących budowaniu wytycznych dla tworzenia wysokiej jakości przestrzeni publicznych w granicach sześciu podobszarów rewitalizacji. W tym celu:

• zaktualizowano Gminną Ewidencję Zabytków,
• opracowano wytyczne konserwatorskie dla podobszarów rewitalizacji,
• przygotowano opracowanie krajobrazowe z potrzebami kształtowania środowiska zamieszkania (zieleń i przestrzenie publiczne) dla obszaru rewitalizacji,
• opracowano koncepcje programowo-przestrzenną dla podobszarów rewitalizacji.

Aktualizacja Gminnej Ewidencji Zabytków jest istotnym krokiem w przygotowaniu wytycznych ochrony i wykorzystania zasobu kulturowego miasta. Zabytki w procesie rewitalizacji mają do odegrania bardzo ważną rolę, są endogennym potencjałem, zasobem nieodnawialnym, źródłem tożsamości lokalnej, jednym z najważniejszych elementów składających się na genius loci obszaru rewitalizacji, którego odkrycie jest koniecznym krokiem podczas wyprowadzania obszaru wymagającego interwencji ze stanu kryzysowego. Aktualizacja Gminnej Ewidencji Zabytków pozwoliła na weryfikację listy obiektów zabytkowych, która stanowiła podstawę dla opracowania wytycznych konserwatorskich dla podobszarów rewitalizacji. Wytyczne są istotne zwłaszcza do realizacji działań rewitalizacyjnych w zakresie poprawy jakości zamieszkania. Ponieważ układy urbanistyczne dla wszystkich 6 podobszarów rewitalizacji chronione są rejestrowo, działania związane z rozbiórką budynków w złym stanie technicznym i wznoszeniem nowej zabudowy muszą być ściśle skorelowane z zasadami ochrony historycznych układów urbanistycznych (np. unikatowy modernistyczny układ przestrzenny Nowego Miasta, autorstwa Josefa Stübbena). Uzupełnianie zabudowy w powiązaniu z zasadami ochrony umożliwi uzyskanie efektu reprezentacyjnych założeń urbanistycznych z priorytetem dla funkcji mieszkaniowej. W przygotowanie wytycznych zaangażował się Narodowy Instytut Dziedzictwa, który działania rewitalizacyjne traktuje jako narzędzie ochrony dziedzictwa.

Kształtowanie otoczenia miejsca zamieszkania, zapewnienie dostępu do zieleni, terenów rekreacyjnych, podstawowych usług społecznych ma znaczący wpływ na jakość terenów mieszkaniowych. Biorąc pod uwagę kompleksowość działań rewitalizacyjnych, zaplanowane liczne inwestycje mieszkaniowe i drogowe, bardzo ważna jest identyfikacja i dokumentacja uwarunkowań krajobrazowych i zieleni publicznej (w Wałbrzychu lasy, parki i łąki zajmują ponad połowę miejskiej powierzchni) oraz ich ocena pod kątem wartości istotnych w planowaniu środowiska zamieszkania.

Opracowanie krajobrazowe dla obszaru rewitalizacji Wałbrzycha zawiera diagnozę uwarunkowań krajobrazowych oraz zalecenia do jego ochrony i kształtowania, ze szczególnym uwzględnieniem zieleni.

W celu określenia i zaplanowania kolejnych etapów prac inwestycyjnych w obszarze mieszkalnictwa i przestrzeni publicznej, została opracowana, dedykowana każdemu podobszarowi koncepcja programowo-przestrzenna wskazująca realny do wykonania model nowego zagospodarowania danego podobszaru rewitalizacji. Koncepcje zawierają rozwiązania w oparciu o określoną chłonność terenu dotyczącą budowy nowych obiektów mieszkalnych w miejscach dokonanych rozbiórek, wprowadzenia nowych funkcji na teren rewitalizacji, zorganizowania atrakcyjnej przestrzeni publicznej, propozycje rozwiązań transportowych i komunikacyjnych, uzyskanie reprezentacyjnego założenia urbanistycznego z priorytetem dla funkcji mieszkaniowej. Wyniki koncepcji służyć będą również do stworzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, koniecznych do uchwalenia na tych terenach. Koncepcje uzupełnione zostały o makiety prezentujące model nowego zagospodarowania poszczególnych podobszarów, jak również wizualizacje propozycji urbanistycznych. Makieta i wizualizacje umożliwiły aktywny dialog z mieszkańcami służący wspólnemu tworzeniu procesu odnowy miasta, jak również pozwoliły wykreować przyszły popyt na nowe mieszkania na obszarze rewitalizacji.

Dialog z mieszkańcami prowadzono także w ramach debat publicznych dotyczących zmian w zagospodarowaniu ulicy Młynarskiej i ulicy Przemysłowej w Wałbrzychu czy projektu miejskiego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru ograniczonego ulicami: Garbarską, Młynarską, Św. Jadwigi oraz Mickiewicza. W marcu 2019 r. zorganizowano seminarium eksperckie pn. „Opracowania planistyczne i konserwatorskie w procesie rewitalizacji”. Celem seminarium było przedstawienie i przedyskutowanie dobrych praktyk w zakresie tworzenia opracowań planistycznych na obszarach rewitalizacji oraz zakresu i znaczenia ochrony konserwatorskiej na tych obszarach.

Materiały do pobrania:

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wałbrzycha

Wytyczne konserwatorskie dla podobszarów rewitalizacji:

• Wytyczne konserwatorskie dla podobszaru Biały Kamień
• Wytyczne konserwatorskie dla podobszaru Nowe Miasto
• Wytyczne konserwatorskie dla podobszaru Podgórze
• Wytyczne konserwatorskie dla podobszaru Sobięcin
• Wytyczne konserwatorskie dla podobszaru Stary Zdrój
• Wytyczne konserwatorskie dla podobszaru Śródmieście

Opracowanie krajobrazowe – potrzeby kształtowania środowiska zamieszkania dla obszaru rewitalizacji – zieleń w przestrzeniach publicznych:

• Opracowanie krajobrazowe - etap I - Makrownętrze krajobrazowe
• Opracowanie krajobrazowe - etap II - Kompozycja i ekspozycja krajobrazów obrębie podobszarów rewitalizacji

Koncepcje programowo-przestrzenne dla podobszarów rewitalizacji:

• Opracowanie koncepcji programowo-przestrzennych dla Białego Kamienia
• Opracowanie koncepcji programowo-przestrzennych dla Nowego Miasta
• Opracowanie koncepcji programowo-przestrzennych dla Podgórza
• Opracowanie koncepcji programowo-przestrzennych dla Sobięcina
• Opracowanie koncepcji programowo-przestrzennych dla Starego Zdroju
• Opracowanie koncepcji programowo-przestrzennych dla Śródmieścia

Materiały konferencyjne „Opracowania planistyczne i konserwatorskie w procesie rewitalizacji” (PDF 827 KB)

Koncepcja - Biały Kamień

Wsparcie inwestycji mieszkaniowych

Mieszkalnictwo jest w Wałbrzychu ważniejsze niż gdziekolwiek indziej. Po zamknięciu kopalń niemal całe miasto stało się obszarem problemowym – ze względu na setki domów, które wymagają rozbiórki albo głębokiego remontu. Gmina Wałbrzych na swoje barki przejęła znaczną część zdekapitalizowanej tkanki mieszkaniowej od Wałbrzyskich Kopalń Węgla Kamiennego i obecnie boryka się z ogromnym zapotrzebowaniem na inwestycje mieszkaniowe.

Wałbrzych zasoby mieszkaniowe chce przekształcić z obszaru problemowego w zasób służący jego rozwojowi, który przynosi korzyści zarówno dla samorządu lokalnego, jak i bezpośrednio dla jego mieszkańców. Efektywnie prowadzona polityka mieszkaniowa i udane inwestycje w gminie budują ład przestrzenny, zatrzymują odpływ mieszkańców i przyciągają nowych, budują dochody gminy (np. PIT), przyciągają inwestycje deweloperskie, sprzyjają wzmocnieniu lokalnej przedsiębiorczości, budują dumę mieszkańców z nowoczesnej gminy.

W wałbrzyskim programie rewitalizacji zaplanowane zostały inwestycje mieszkaniowe, ale także wsparcie dla wspólnot mieszkaniowych i mieszkańców. Jako pierwszy krok przygotowano dokumenty planistyczne, koncepcje przestrzenne i krajobrazowe oraz wytyczne konserwatorskie. Wypracowane wnioski zostały uwzględnione w uchwalonym w 2019 r. Wieloletnim Programie Gospodarowania Zasobem Mieszkaniowym Gminy Wałbrzych na lata 2019-2023 oraz aktualizacji GPR. Ponadto w ramach projektu pilotażowego opracowano dokumentację techniczną dla 5 budynków mieszkalnych wymagających modernizacji, ale inwestycji zaplanowano znacznie więcej.

Wałbrzych w ramach pilotażu testował nowe rozwiązania wspierające mieszkańców – dla sprawniejszego przeprowadzenia procesu inwestycyjnego, a przede wszystkim z uwagi na wrażliwy społecznie temat wykwaterowań. Czerpiąc z bogatych i sprawdzonych w tym zakresie doświadczeń Miasta Łodzi, również w Wałbrzychu zatrudnione zostały osoby w charakterze Latarników Społecznych. Rolą Latarnika jest:

• wsparcie mieszkańca w procesie przeprowadzki w związku z remontem budynków,
• kompleksowa pomoc w szczególności osobom z nieuregulowaną i skomplikowaną sytuacją ekonomiczno-mieszkaniową,
• zapewnienie dostępu do wiedzy o działaniach rewitalizacyjnych w obszarze objętym przeprowadzką.

Zadania Latarnika Społecznego obejmują:

• przeprowadzenie diagnozy sytuacji ekonomiczno-mieszkaniowej w środowiskach,
• pomoc w wypełnianiu i składaniu wniosków dot. sytuacji mieszkaniowej (umorzenie, odpracowanie, dodatek mieszkaniowy, przywrócenie tytułu prawnego itd.), monitorowanie tych spraw,
• koordynowanie procesu przeprowadzki,
• sieciowanie – współpraca z przedstawicielami jednostek organizacyjnych Urzędu Miasta (m.in. Biuro Lokalowe, Biuro Inwestycji) oraz członkami innych instytucji/organizacji (Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Straż Miejska itd.) w zakresie wymiany informacji, korzystania z zasobów wymienionych jednostek oraz koordynacji ich współdziałania na rzecz mieszkańca,
• organizowanie Doraźnych Zespołów Merytorycznych w przypadku wyjątkowo trudnych problemów w poszczególnych środowiskach.

Kolejnym nowatorskim narzędziem jest kalkulator efektywności finansowej inwestycji dla wspólnot mieszkaniowych z modułem kalkulatora dla inwestycji termomodernizacyjnych (link do kalkulatora efektywności finansowej: https://kalkulator.rewitalizacja.walbrzych.pl/). Ideą kalkulatora jest umożliwienie pozyskania wstępnych, poglądowych informacji przed rozpoczęciem inwestycji w zakresie modernizacji budynków mieszkalnych, w szczególności dotyczących: kalkulacji efektywności finansowej inwestycji czy oszacowania rezultatów termomodernizacji. Udostępnione narzędzie internetowe, po wprowadzeniu wymaganego zakresu danych, pozwala na wygenerowanie pomocniczych informacji dotyczących kosztów kredytu inwestycyjnego, wysokości stawki funduszu remontowego oraz okresu spłaty zobowiązań przez wspólnotę mieszkaniową. Ponadto, funkcjonalność kalkulatora pozwala na ustalenie poglądowych danych w zakresie efektów energetycznych, ekologicznych i ekonomicznych wdrożonych środków poprawy efektywności energetycznej budynku. Dzięki temu przed przystąpieniem do realizacji inwestycji oraz zaciągnięciem zobowiązania finansowego na ten cel, można dokonać wstępnej analizy ekonomicznej i technicznej. Narzędzie  jest przystosowane do wyświetlania w urządzeniach mobilnych.

Miasto prowadziło także działania informacyjno-edukacyjno-promocyjne w zakresie polityki mieszkaniowej. Aby wsłuchać się w głosy mieszkańców organizowane były debaty publiczne: „Śródmieście – to lubię! Dlaczego warto tu mieszkać?”, „Rynek nieruchomości w wałbrzyskim Śródmieściu”, „Nowe oblicze Śródmieścia". W 2019 zorganizowano konferencję pn. "Polityka mieszkaniowa w procesie rewitalizacji Wałbrzycha". Konferencja stała się okazją do szkolenia z zakresu nowelizacji ustawy o ochronie praw lokatorów i gospodarce nieruchomościami oraz do debaty "Mieszkać w Wałbrzychu". Debata służyła przedstawieniu oferty i zalet mieszkania w mieście "kurczącym się", ale jednocześnie posiadającym szeroką ofertę mieszkaniową i dobrą komunikację z większymi ośrodkami miejskimi, jak np. Wrocław. Przygotowano także broszury informacyjne związane z prowadzonymi działaniami wspierającymi mieszkańców, prowadzonymi badaniami czy rozwiązaniami:

• w zakresie spłaty zadłużenia czynszowego,
• o wspólnotach mieszkaniowych.

Na jakość zamieszkania wpływa także jakość otoczenia. Dlatego tak ważne jest zadbanie i ożywianie przestrzeni pomiędzy budynkami. Jednym z takich działań było zagospodarowanie podwórka w Śródmieściu przy ul.. Aptekarskiej 4a poprzez stworzenie murali i miejsca do przeprowadzania warsztatów oraz integracja mieszkańców podczas wspólnych działań na rzecz budowania przyjaznej przestrzeni. Zadanie pn. "Podwórko – kopalnia sztuki. Wałbrzych" zrealizowała wrocławska Fundacja „OK.ART”. Projekt zakładał namalowanie przez artystów malarzy, pierwszych w Wałbrzychu, murali: „Zwierzęta, które kochamy”, „Miastotwórcza rola sztuki. Odniesienie do Gaudiego” oraz „Mała Ojczyzna. Historia miejsca”. Pierwszy mural przedstawia wałbrzyskie pupile. Drugi mural o malarsko-ceramicznej formie inspirowany jest twórczością Gaudiego. Natomiast trzeci mural odnosi się do więzi, pamięci i tożsamości Wałbrzycha. Projekt „Podwórko – kopalnia sztuki. Wałbrzych”to wspólne działania artystów z mieszkańcami wałbrzyskich podwórek na rzecz budowania przyjaznej przestrzeni. W ramach projektu zorganizowano w szkołach wystawy malarskie połączone z wernisażami, prezentacje multimedialne i spotkania z młodzieżą, profesjonalne warsztaty ceramiczne, zdobnicze, projektowe oraz artystyczne warsztaty malarskie dla dzieci i młodzieży. Wykonane wspólnie z mieszkańcami murale podwórkowe, mają pokazać w jaki sposób zdegradowane przestrzenie podwórek stają się przedmiotem dumy ich mieszkańców i atrakcją turystyczną dla odwiedzających miasto.Zagospodarowanie podwórka jest częścią szerszego programu aktywizacji społeczności lokalnej.

Materiały do pobrania:

• Link do kalkulatora efektywności finansowej
• Folder informacyjny dla wspólnot mieszkaniowych (PDF 2 MB)
• Folder informacyjny dla zadłużonych najemców (PDF 2 MB)
• Materiały konferencyjne "Polityka mieszkaniowa w procesie rewitalizacji Wałbrzycha" (PDF 210 KB)

Przewodnik po partycypacji społecznej w Wałbrzychu

Działania rewitalizacyjne nie udały by się bez sprawnego procesu partycypacji społecznej, czyli bez aktywnego udziału każdego z członków społeczności lokalnej. Dlatego miasto w ramach „Programu komunikacji społecznej i promocji procesu rewitalizacji miasta Wałbrzych” skupiło się na 3 komponentach służących odtworzeniu więzi społecznych i budowie kapitału społecznego:

• wsparcie partnerstw lokalnych i wyposażenie ich w narzędzie finansowe w postaci mikrograntów,
• zatrudnienie streetworkerów,
• przeprowadzenie akcji społecznych i działań upowszechniających rewitalizację.

Partnerstwa lokalne to grupy lokalnych liderów składające się z przedstawicieli mieszkańców,       NGOsów, instytucji kultury, pracowników socjalnych, czy szkół. Partnerstwa lokalne działają na rzecz integracji społecznej, aktywizacji mieszkańców oraz planowania i konsultowania działań społecznych planowanych na poszczególnych podobszarach i uzupełniają działalność streetworkerów, Komitetu Rewitalizacji, pracowników Biura Rewitalizacji i Planowania Przestrzennego, jednocześnie współpracując ze sobą na rzecz wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszaru rewitalizacji Wałbrzycha. Partnerstwa zawiązały się w 6 dzielnicach – podobszarach rewitalizacji. Dzięki cyklicznym spotkaniom partnerstw – raz na kwartał – zrodziły się pomysły na mikrodziałania w poszczególnych dzielnicach.

Program Mikrograntów – celem projektów lokalnych realizowanych w ramach Programu Mikrograntów jest umożliwienie mieszkańcom zaangażowania się w działania na rzecz innych mieszkańców i lokalnych wspólnot z obszaru rewitalizacji Wałbrzycha. „Mikrogranty” przyznawane są w ramach otwartego konkursu ofert dla organizacji pozarządowych (tj. fundacje, stowarzyszenia, spółdzielnie socjalne, kościoły i związki wyznaniowe), które w imieniu mieszkańców wystąpią z wnioskiem o dotację na działania związane z aktywizacją i rozwojem społeczności lokalnej. Ideą konkursu jest wspieranie oddolnych inicjatyw aktywnych mieszkańców. Łącznie podczas realizacji projektu pilotażowego przyznano dotacje 44 organizacjom pozarządowym na kwotę prawie 100 tys zł. Wśród nich znalazły się przedsięwzięcia dotyczące m.in. wspólnego porządkowania i zagospodarowania przestrzeni w poszczególnych dzielnicach, zamalowywania graffiti na kamienicach we wszystkich podobszarach rewitalizacji, organizacji ciekawych zajęć dla dzieci, warsztaty krawieckie i kulinarne dla mam z Sobięcina, przeprowadzenia survivalowych warsztatów oraz letniej czytelni w wałbrzyskim Śródmieściu dla dzieci, zajęć w ramach akademii podwórkowej dla seniorów, warsztatów wikliniarskich. Wiele ze złożonych wniosków to efekt pracy Partnerstw Lokalnych utworzonych w poszczególnych dzielnicach w ramach działań rewitalizacyjnych i koordynowanych przez streetworkerki. Program przynosi wymierne korzyści przy zaangażowaniu stosunkowo niewielkich kwot – dlatego będzie w Wałbrzychu kontynuowany. W 2020 roku ogłoszono konkurs ofert na realizację „mikrograntów” finansowany z budżetu Gminy Wałbrzych, program promowany jest hasłem: „Mikrogranty – mały projekt, duża zmiana”.

Streetworkerzy (menadżerowie podobszarów rewitalizacji, organizatorzy społeczności lokalnej) to nowe stanowiska w Urzędzie Miejskim w Wałbrzychu wspierające oddolnie proces rewitalizacji. Streetworkerzy pracowali w terenie, będąc w stałym kontakcie z mieszkańcami i innymi interesariuszami, zapewniając stałą komunikację pomiędzy urzędem a społecznością lokalną, identyfikujących bieżące problemy we wdrażaniu przedsięwzięć rewitalizacyjnych oraz angażując się w ich rozwiązywanie. Streetworkerzy inicjowali i koordynowali aktywność interesariuszy na obszarach rewitalizacji, aby we wczesnym etapie maksymalnie wspierać proces partycypacji społecznej. Dzięki realizacji projektu pilotażowego i pracy streetworkera udało się wyłonić osoby aktywne na podobszarach rewitalizacji dlatego łatwiej jest organizować kolejne działania.

Akcje społeczne – istotnym elementem w partycypacji społecznej są narzędzia wspomagające proces komunikowania i docierania z informacją do szerokiego grona odbiorców. Aby rozwijać sieć liderów lokalnych i upowszechniać znaczenie i efekty działań rewitalizacyjnych przeprowadzone zostały debaty publiczne, kawiarenki obywatelskie, spacery historyczne, „urodziny ulicy”, gry miejskie czy konkursy dla NGO-sów. Wyróżniającymi się formami kontaktu z mieszkańcami są kawiarenki obywatelskie oraz spacery historyczne.

Dzięki spacerom historycznym organizowanym w każdej dzielnicy będącej podobszarem rewitalizacji mieszkańcy poznają historię miejsc, w których żyją. Spacery są też atrakcyjną formą spędzenia czasu wolnego dla bardzo licznej grupy mieszkańców, zainspirowały uczestników do kolejnych spotkań, rozmów i tworzenia pomysłów na ożywienie miejsc z których korzystają na co dzień, jak też sposobem wzmacniania więzi lokalnych mieszkańców. Łącznie w ramach projektu pilotażowego zorganizowano 24 spacery historyczno-rewitalizacyjne, w każdym spacerze średnio brało udział ok. 70 osób. Jednym z rezultatów spacerów jest opracowanie sześciu przewodników po obszarze rewitalizacji zawierających najważniejsze atrakcje historyczne, turystyczne, przyrodnicze oraz miejsca aktywności społecznej.

Materiały do pobrania:

• Przewodnik po partycypacji społecznej w Wałbrzychu (PDF 16 MB)
• Materiały dotyczące realizacji Programu Mikrograntów (ZIP 6 MB)

Finansowanie procesu rewitalizacji

Działań rewitalizacyjnych nie da się prowadzić bez środków finansowych. Z jednej strony gmina musi tworzyć warunki formalno-prawne organizacji procesu rewitalizacji, w tym sprzyjające włączaniu podmiotów prywatnych do realizacji działań społecznych i inwestycyjnych, z drugiej poszukiwać źródeł finansowania swoich zadań.

Aby wspierać wspólnoty mieszkaniowe w przygotowaniu inwestycji, Wałbrzych wypracował kalkulator efektywności finansowej inwestycji dla wspólnot mieszkaniowych z modułem kalkulatora dla inwestycji termomodernizacyjnych (opisany w części „Wsparcie inwestycji mieszkaniowych). Dzięki kalkulatorowi przed przystąpieniem do realizacji inwestycji oraz zaciągnięciem zobowiązania finansowego na ten cel, można dokonać wstępnej analizy ekonomicznej i technicznej.

Przyjęcie przez Wałbrzych tzw. ustawowej ścieżki rewitalizacyjnej, oznacza że przy prowadzeniu działań rewitalizacyjnych istnieje możliwość korzystania z narzędzi (specjalnych rozwiązań prawnych) wprowadzonych przepisami ustawy o rewitalizacji. Dotąd wykorzystanie tych narzędzi przez polskie gminy ma dość ograniczony charakter – dotychczas Specjalne Strefy Rewitalizacji ustanowiło tylko kilka miast. W tym kontekście znaczenia nabiera fakt, że wśród zadań przewidzianych w ramach wałbrzyskiego projektu pilotażowego znalazła się analiza mająca służyć optymalnemu wykorzystaniu narzędzi Specjalnej Strefy Rewitalizacji w procesie realizacji gminnego programu rewitalizacji. Opracowanie „Analiza optymalnego wykorzystania w Wałbrzychu narzędzi Specjalnej Strefy Rewitalizacji” z jednej strony dostarcza miastu możliwie szczegółowych informacji i rekomendacji w zakresie zastosowania narzędzi przypisanych SSR w wałbrzyskiej rewitalizacji, a z drugiej pozwala pogłębić ogólny stan wiedzy o podejściu do tych narzędzi w procesach rewitalizacyjnych.

Krótki horyzont programów rewitalizacji jest ich częstą niedoskonałością. Działania są planowane na kilka lat, podczas gdy problemy zidentyfikowane na obszarze rewitalizacji narastały przez wiele lat i ich rozwiązanie także wymaga dłuższego czasu. Zbyt krótka perspektywa programów rewitalizacji jest pochodną dostosowania tych dokumentów do wymogów związanych z pozyskaniem środków na rewitalizację w ramach regionalnych programów operacyjnych. Stopniowe przechodzenie gmin na gminne programy rewitalizacji powinno wiązać się z wydłużaniem tej perspektywy i być efektem stopniowego rozszerzania przez gminy instrumentarium finansowania rewitalizacji. Do awangardy należy Wałbrzych, gdzie od 2004 r. podejście do rewitalizacji systematycznie ewoluuje. Ewolucja podejścia w Wałbrzychu to droga od prostego pozyskiwania środków dotacyjnych przez budzenie potencjału podmiotów prywatnych (przede wszystkim wspólnot mieszkaniowych) i ich angażowanie w rewitalizację miasta, po tworzenie zaawansowanych montaży finansowych i integrację różnych polityk publicznych dla rozwoju obszaru rewitalizacji. Dzięki projektowi pilotażowemu, na kanwie Gminnego Programu Rewitalizacji Miasta Wałbrzycha na lata 2016-2025 wyodrębniono plan inwestycyjny, dla którego pozyskano finansowanie zwrotne w ramach Planu Inwestycyjnego dla Europy potocznie nazywanym "Planem Junckera”. Wałbrzych jest jedyną jednostką samorządu terytorialnego w Polsce, która uzyskała wsparcie w ramach "Planu Junckera”. Kredyt dla Wałbrzycha jest pierwszym, którego Europejski Bank Inwestycyjny udzielił polskiemu miastu dzięki wsparciu Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych . Projekt korzysta także ze wsparcia technicznego URBIS (Urban Investment Support – wsparcie inwestycji miejskich) w ramach Europejskiego Centrum Doradztwa Inwestycyjnego, które jest filarem doradczym Planu Inwestycyjnego dla Europy. Doświadczenia Wałbrzycha podsumowano w opracowaniu „Narzędzia finansowe w Wałbrzychu”.

Materiały do pobrania:

• Link do kalkulatora efektywności finansowej: https://kalkulator.rewitalizacja.walbrzych.pl/
• Analiza optymalnego wykorzystania w Wałbrzychu narzędzi Specjalnej Strefy Rewitalizacji (ZIP 89 MB)
• Narzędzia finansowe w Wałbrzychu (PDF 2 MB)

Pilotaż w Wałbrzychu - film

Obejrzyj film i zainspiruj się do działania. Projekt pilotażowy w Wałbrzychu realizowany ze środków POPT 2014-2020, miał na celu wsparcie miasta w przygotowaniu procesu rewitalizacji. Opracowano koncepcje urbanistyczne dla obszarów problemowych, dokumentację na potrzeby remontów kamienic oraz narzędzie informatyczne tzw. kalkulator efektywności ekonomicznej przedsięwzięć termomodernizacyjnych, wypracowano działania wspierające samych mieszkańców wprowadzając funkcję „Latarnika Społecznego” czy program mikrograntów.