Nowotwory, choroby mózgu czy układu sercowo-naczyniowego to najpoważniejsze wyzwania, z którymi mierzy się współczesna medycyna. Te choroby cywilizacyjne nie zniknęły w czasie pandemii COVID-19, nie mają też lockdownu, wciąż stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia milionów ludzi na świecie. Do znalezienia sposobów na skuteczniejszą diagnostykę i leczenie chorób cywilizacyjnych przybliżają się naukowcy z kilku wyspecjalizowanych ośrodków badawczych w Polsce – Międzynarodowych Agend Badawczych.
Międzynarodowe Agendy Badawcze to renomowane ośrodki, w których pracują znakomici naukowcy z Polski i z zagranicy, prowadzący badania na najwyższym, światowym poziomie. Zostały one utworzone dzięki grantom Fundacji na rzecz Nauki Polskiej ze środków Funduszy Europejskich z Programu Inteligentny Rozwój.
Zrozumieć mózg, pokonać choroby
Wybuch pandemii Covid-19 poszerzył cele badawcze Międzynarodowej Agendy Badawczej – BRAINCITY, znajdującej się na terenie Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie. Podstawowym zadaniem, jakie wyznaczyli sobie pracujący tam naukowcy, jest kompleksowe zrozumienie, jak działa ludzki mózg. Wiedzę tę chcą wykorzystać do wypracowania nowych rozwiązań, poprawiających profilaktykę, diagnostykę i leczenie chorób mózgu.
Szczególne zainteresowanie naukowców budzi jedna z fascynujących właściwości mózgu, czyli neuroplastyczność. To zdolność do reorganizacji komórek nerwowych pod wpływem różnych bodźców np. nauki lub nowych doświadczeń. Neuroplastyczność jest kluczowa dla procesów zapamiętywania, ale także dla zachowania zdrowia mózgu, np. regeneracji po uszkodzeniach. Dzięki niej możliwa jest redukcja skutków m.in. urazów, stwardnienia rozsianego, choroby Alzheimera czy choroby Parkinsona. Z drugiej strony, zmieniona chorobowo neuroplastyczność może prowadzić do wielu stanów patologicznych, takich jak zaburzenia należące do spektrum autyzmu, depresja czy schizofrenia.
"Dlatego poznanie mechanizmów neuroplastyczności dałoby niezwykłe, nowe możliwości zwalczania w zasadzie wszystkich chorób mózgu. Aby zrozumieć neuroplastyczność, w BRAINCITY prowadzimy badania interdyscyplinarne, w których łączymy m.in. metody biologii molekularnej z nowoczesnymi technikami precyzyjnego obrazowania zarówno pojedynczych komórek, jak i aktywności sieci neuronalnych w całym mózgu oraz z technikami bioinformatycznymi pozwalającymi na analizy olbrzymich zbiorów danych, a także z badaniami behawioralnymi, w których obserwujemy, jak konkretne zmiany w mózgu przekładają się na zachowanie. Taka interdyscyplinarność i połączenie wielu różnych metod badawczych jest niezbędna, gdy chcemy badać tak skomplikowany obiekt, jakim jest mózg" – mówi dr hab. Ewelina Knapska, współtwórczyni BRAINCITY.
Naukowcy z BRAINCITY dokonali już kilku ważnych odkryć. Odpowiadając na aktualne zapotrzebowania społeczne w obszarze zdrowia, BRAINCITY poszerzyło swoją działalność o zagadnienia dotyczące wpływu pandemii Covid-19 na funkcjonowanie mózgu. Zatrudniony obecnie w warszawskim centrum dr Ali Jawaid wykazał, że utrata poczucia kontroli związana ze stanem zagrożenia epidemicznego, nasila objawy chorób psychicznych u większości osób cierpiących na te schorzenia. Badania, które doprowadziły do takich wniosków zostały przeprowadzone z udziałem prawie 3 tys. pacjentów z 12 krajów, podczas wiosennej, pierwszej fali pandemii. Ich wyniki zostały opublikowane w grudniu 2020 r. w czasopiśmie „Frontiers in Psychiatry”.
Na utworzenie BRAINCITY przekazano ponad 39 mln zł z Funduszy Europejskich.
***
Opisany wyżej ośrodek powstał w ramach programu Międzynarodowe Agendy Badawcze (MAB), który został uruchomiony w Polsce pod koniec 2015 r. z łącznym budżetem w wysokości ponad 530 mln zł pochodzącym z Funduszy Europejskich z Programu Inteligentny Rozwój. W ramach programu MAB Fundacja na rzecz Nauki Polskiej zorganizowała konkursy i przekazała środki na utworzenie 14 ośrodków badawczych w Polsce. Są one na różnym etapie rozwoju, ale większość z nich już osiągnęła międzynarodowy sukces i renomę.